(2491 chữ, 8 phút, 18 giây đọc)
Có rất nhiều lý do để chúng ta phải rơi nước mắt khi đọc sách. Ta khóc vì thất vọng, vì tủi thân, vì bất mãn trước nghịch cảnh trên trang viết. Có đôi lúc, giọt nước mắt rơi vì ta thấy đáng tiếc trước sự tha hóa của con người. Cụ thể là nhân vật Chí Phèo (Nam Cao) và anh Núi (Lê Lựu).
1. Cuộc đời Chí Phèo và bi kịch tha hóa
Trong kiếp sống hơn 40 năm, Chí Phèo đã gặp không ít người và trải qua rất nhiều chuyện. Duy chỉ có phân cảnh Chí gặp bà bán rượu nghèo khiến nhiều độc giả phải uất ức mà khóc oà lên. Theo mạch truyện, thuở ấy, Chí đã ra tù và về làm tay sai cho chính người từng đẩy mình vào tù – là cụ Bá.
Để lấy thêm can đảm làm việc ác theo chỉ đạo của cụ Bá, Chí nhờ rượu đưa mình vào những cơn say. Đến khi hết tiền, hắn vẫn ép người bán rót thêm rượu để uống. Dù bà bán rượu có khóc lóc lạy lục rằng bà ít vốn, mong yên ổn làm ăn… Chí vẫn châm lửa đốt quán để doạ nạt và trấn lột bằng được cút rượu.
Có lẽ, Chí Phèo hiểu hơn ai hết về nỗi đau khi bị ức hiếp. Cuộc đời của anh canh điền hiền lành đã bị méo mó bởi bàn tay của những kẻ có tiền có quyền, giỏi nhất là bòn rút và bắt nạt kẻ yếu. Nhưng cuối cùng thì sao?
HẮN LẠI TRỞ THÀNH NGƯỜI MÀ CHÍNH MÌNH CĂM GHÉT NHẤT! MỘT NGƯỜI BẮT NẠT!
Lớn lên không có mẹ cha, không có ai yêu thương và thấu hiểu nên sau lưng Chí không còn điểm tựa. Bạn biết đó, bắt nạt những người thân cô thế cô là việc rất đơn giản. Họ như một con mèo đi lạc, run rẩy giữa trời mưa vì chẳng biết phải nấp vào đâu. Đó là hình ảnh tội nghiệp của Chí Phèo thuở trẻ.
Nửa đời trước, người ta làm khổ hắn bằng đủ thứ nhẫn tâm. Nửa đời sau, hắn lại làm khổ vô số người tội nghiệp khác như một cách bù đắp cho những tổn thương xưa cũ. Thay vì cam chịu cảnh bị ức hiếp bởi kẻ mạnh, hắn dựa vào kẻ mạnh và tìm đến những người yếu thế để chọc quấy. Hàng chục năm phá làng phá xóm, Chí Phèo coi việc đạp đổ hạnh phúc của người khác như niềm vui chắp vá lại đời mình. Một người tổn thương sâu sắc tìm cách chữa lành bằng cách gây ra thương đau cho kẻ khác. Có đúng không?
Chí từng ngỡ rằng “mình đúng”. Cho đến một ngày nọ, Chí được quan tâm chăm sóc, Chí cảm thấy niềm vui sống không đến từ cơn say mèm và những tiếng khóc than ai oán của bà con dân làng, nó đến từ tình yêu thương. Đời người đôi lúc giống dòng sông và bị lấp đầy bởi rác rưởi lẫn cát sỏi, vậy mà những con sóng với làn nước thuần khiết vẫn âm thầm chảy…
2. Chuyện đời anh Phạm Quang Núi và sự nuối tiếc
Nếu bạn xót xa khi thấy Chí bị vứt bỏ từ khi đỏ hỏn, bạn hãy đọc thêm “Sóng ở đáy sông” để nhận ra rằng: có đầy đủ cha mẹ cũng không tránh được bất hạnh.
Núi là con của vợ lẽ. Vợ lẽ của gia đình đó là ai? Chỉ là một con ở cả gan vụng trộm với ông chủ khi bà chủ ở cữ. Nói trắng ra thì Núi là “sản phẩm” của một mối quan hệ bất chính. Sợ làng xóm dị nghị, bà chủ đề nghị chồng mình lấy người ở làm vợ hai. Tuy nhiên, cái mác “vợ hai” không xoá nổi khoảng cách giai cấp trong tư tưởng của họ.
Trong mắt ông chủ “bố”, những đứa con vợ hai cũng giống như kẻ hầu người hạ trong nhà. Ông ta coi thường, khinh miệt, phân biệt đối xử và không một chút tôn trọng. Núi đã tổn thương suốt thời thơ ấu vì điều đó. Đến khi mẹ vì sinh khó mà qua đời, anh em Núi còn rơi vào hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn hơn. Có bố mà như không, vì sự ghẻ lạnh đó mà Núi phải tìm mọi cách để tồn tại, để nuôi các em khôn lớn. Anh làm đủ thứ trên đời, bao gồm cả những việc gian dối, phi pháp.
Ngưu tầm ngưu, mã tầm mã. Rồi anh Núi cũng tìm được một người phụ nữ chung cảnh ngộ và có với nhau một mặt con. Đến khi vợ bỏ đi rồi con ốm, Núi ăn trộm ăn cắp để hai cha con sống tiếp. Đó là một lựa chọn sinh tồn, bất chấp sự khinh bỉ và coi thường của bà con lối xóm. Về phần người cha, chính ông đã viết thư nhờ chính quyền “nhốt con vào tù” và coi như không có đứa con thất bại ấy!
Sau những lần tù tội vì gây hoạ cho bao người làm ăn chân chính, Núi đã có nhiều đổi thay. Con người tất phải thay đổi khi băng qua những tổn thương nhưng ít ai tự nhận ra điều đó. Anh Núi nghĩ mình ổn cho đến một ngày, con gái anh dõng dạc nói với cô giáo:
Con yêu bố nhất và con ghét ông nội nhất!
Hoá ra vì ông nội đã “cạn tàu ráo máng” với Núi nên ông chỉ xứng đáng là một kẻ không ra gì trong mắt con cháu. Đứng trước ông nội, con cháu chỉ có thể khinh miệt, hận thù, trách móc mà thôi. Có lẽ Núi hiểu hơn ai hết nỗi đau khi bị người thân hắt hủi và chì chiết, rồi sau này thì sao? Anh vừa hắt hủi người thân, vừa gieo rắc hận thù máu mủ ruột thịt vào đứa trẻ ngây thơ vô tội.
ANH LẠI TRỞ THÀNH NGƯỜI MÀ MÌNH CĂM GHÉT NHẤT!
3. Sự quay đầu của những kẻ tha hóa
Từ hai nhân vật trên, có thể thấy mẫu số chung của Chí Phèo và anh Núi chính là quá khứ đầy rẫy tổn thương, là hiện tại chìm trong bạo lực và thù hận. Liệu họ có cơ hội quay đầu?
Chí Phèo sẽ vẫn tạo nghiệp ở tuổi ngoài 40 nếu không gặp Thị Nở. Mối tình ngắn ngủi với Thị vô tình đánh thức ước mơ thuở nào của hắn và cũng khiến hắn muốn chết thật nhanh để kết thúc cái ác trong mình.
Núi sẽ không hoàn lương ở tuổi ngoài 40 nếu không gặp lại tình đầu và đứa con trai lớn, gặp những cán bộ trại giam hiểu chuyện và cả những tù nhân có ý chí vươn lên. Sự bao dung của người khác và nghị lực của chính mình đã giúp Núi bắt đầu lại với cái thiện.
Cuộc đời một người có mấy lần 40 năm? Vậy mà cả Chí Phèo và Núi phải đến ngoài 40 mới nhận ra, sâu thẳm trong lòng họ vẫn là tâm hồn lương thiện với những khao khát hạnh phúc đơn thuần. Họ vẫn biết đau với nỗi đau của người khác, vẫn biết rung động trước tấm lòng của người khác, biết mình đã đi quá xa và không dễ tìm lại bến bờ.
Nếu coi cuộc đời là một dòng sông, ước gì chúng ta biết rằng:
Sự lên, xuống của con nước, sự rào rạt của sóng vỗ cũng từ đáy sông mà tạo nên. Nếu người ta biết là lấp sông vẫn còn nước chảy, còn sóng vỗ, thì hàng trăm năm trước người ta lấp sông để làm gì???
Nhân chi sơ, tính bản thiện. Nhìn vào cuộc đời của Chí Phèo và Núi chỉ để nhận ra rằng sự yếu đuối bên trong và sức ép tiêu cực bên ngoài rất dễ biến ta trở thành người mình căm ghét nhất. Rồi ta lại phản bội những ước mơ và lý tưởng của chính mình. Thế mới có câu rằng…
“Khi chọn cho mình cuộc sống lương thiện để đi qua cuộc đời này, kẻ đó như phải một mình chống lại vạn người; mặc giáp mang khiên ra đi, quyết tâm sẽ không thất bại.
Có người vừa ra khỏi cửa, vừa nhận lấy vài tổn thương đã quay về, đã bỏ cuộc. Có người đi được nửa đường, không chịu nổi sự khắc nghiệt của cuộc đời, rồi cũng bỏ cuộc quay về. Có người giữa đường đánh mất mình, trở thành người cay nghiệt như cuộc đời, không trở lại được như ngày xưa nữa.
Có người đi qua bao nhiêu trong đục cuộc đời nhưng vẫn giữ được đôi mắt thật trong thật hiền như ngày xưa.
Ta không bỏ cuộc.
Người cũng đừng bỏ cuộc!”
(Thích Nhất Hạnh)
Lời nhắn gửi : Cảm ơn bạn đã đọc bài. Nếu thấy đồng tình với nội dung, bạn có thể chia sẻ đến nhiều người hơn nữa. Trong trường hợp cần trao đổi và chỉnh sửa, bạn hãy bình luận vài dòng vào khoảng trống dưới đây. Luôn mong chờ phản hồi từ bạn!
Bạn có thể dành thêm 3 giây để chia sẻ bài viết này lên Facebook.